Co to jest ortoreksja?
Róża
(*imię zostało zmienione)
przyszła do gabinetu i zapewniła, że nie chce pomocy i do końca nie wie dlaczego mnie wyszukała w necie i czego może oczekiwać. Szczupła blondynka, 25 letnia dziewczyna z międzynarodowym życiorysem, wydawała się bardzo asertywna i po opowiedzeniu mi o tym, że wszystko w jej życiu jej się udaje (prowadzi znanego bloga, jest podziwiana za swoją aktywność w internecie jako specjalistka od problemów z cerą i zdrowego jedzenia, ma pieniądze, podróżuje i rozwija swoje pasje, ma wrażenie, że jest bardzo dorosła, sprytna, szybka, wkurza ją arogancja innych) zamilkła. Gdy spytałam o to, czy ma jakiś pomysł dlaczego jednak umówiła się ze mną na konsultację, bardzo długo patrzyła w podłogę i wyraźnie zażenowana skubała skórki. Rozmawiałyśmy jeszcze pięć minut i chwilę przed końcem tej sesji, Róża powiedziała, że coś jej nie daje spokoju, ale chce o tym porozmawiać na następnym spotkaniu. Punktualnie za tydzień była w gabinecie i powiedziała, że choć jest popularna, tak naprawdę nie ma przyjaciół i chyba coś jest z nią "nie tak", bo życie w bardzo wirtualnym świecie i robi sobie wielkie ciśnienie prezentując swoją wiedzę. Spytałam co to za ciśnienie, Róża powiedziała, że chce by wszystko w jej życiu było perfekcyjne i zdrowe i stara się tak bardzo by dostarczać sobie najzdrowszych pokarmów, że jej świat kręci się obsesyjnie wokół tematyki mega zdrowego odżywiania i "ciśnienie jest tak wielkie, że jednak potrzebuje pomocy".
(*imię zostało zmienione)
przyszła do gabinetu i zapewniła, że nie chce pomocy i do końca nie wie dlaczego mnie wyszukała w necie i czego może oczekiwać. Szczupła blondynka, 25 letnia dziewczyna z międzynarodowym życiorysem, wydawała się bardzo asertywna i po opowiedzeniu mi o tym, że wszystko w jej życiu jej się udaje (prowadzi znanego bloga, jest podziwiana za swoją aktywność w internecie jako specjalistka od problemów z cerą i zdrowego jedzenia, ma pieniądze, podróżuje i rozwija swoje pasje, ma wrażenie, że jest bardzo dorosła, sprytna, szybka, wkurza ją arogancja innych) zamilkła. Gdy spytałam o to, czy ma jakiś pomysł dlaczego jednak umówiła się ze mną na konsultację, bardzo długo patrzyła w podłogę i wyraźnie zażenowana skubała skórki. Rozmawiałyśmy jeszcze pięć minut i chwilę przed końcem tej sesji, Róża powiedziała, że coś jej nie daje spokoju, ale chce o tym porozmawiać na następnym spotkaniu. Punktualnie za tydzień była w gabinecie i powiedziała, że choć jest popularna, tak naprawdę nie ma przyjaciół i chyba coś jest z nią "nie tak", bo życie w bardzo wirtualnym świecie i robi sobie wielkie ciśnienie prezentując swoją wiedzę. Spytałam co to za ciśnienie, Róża powiedziała, że chce by wszystko w jej życiu było perfekcyjne i zdrowe i stara się tak bardzo by dostarczać sobie najzdrowszych pokarmów, że jej świat kręci się obsesyjnie wokół tematyki mega zdrowego odżywiania i "ciśnienie jest tak wielkie, że jednak potrzebuje pomocy".
Co to jest ortoreksja?
Ortoreksja, z gr. ortho (prawidłowy, właściwy) i orexis (pożądanie, apetyt), jest zaburzeniem związanym z obsesyjną koncentracją na jedzeniu zdrowych, organicznych, biologicznie czystych produktów, której towarzyszy niezbywalne przekonanie o ich bezpieczeństwie i korzyściach dla zdrowia. Charakterystyczne jest dla niej radykalne wykluczanie z diety pokarmów uważanych za przetworzone (np. pasteryzowane, gotowane), zawierające szkodliwe substancje (np. laktozę, konserwanty, sztuczne dodatki), jedzenie wyłącznie konkretnych grup pokarmowych (np. surowych), lub łączenie i rozłączanie ich w posiłkach.
Kryteria diagnostyczne
Terminu ortorexia nervosa użył po raz pierwszy w 1997 amerykański lekarz, Steven Bratman, proponując pierwsze kryteria diagnostyczne tego zaburzenia. W odróżnieniu od zdrowego wzorca odżywiania, np. wegetarianizmu, w przypadku ortoreksji o nieprawidłowości zachowania decyduje jej obsesyjny charakter, nadmierna troska o własne zdrowie (nie o wagę ciała), brak elastyczności w układaniu diety, długotrwałe planowanie i przyrządzanie posiłków i wyraźny negatywny wpływ postawy żywieniowej na jakość życia spowodowany natręctwem myśli o zachowaniu zdrowia i sztywnością działań.
Proponowane kryteria diagnostyczne ortoreksji (Moroze i wsp. 2014)*
Kryterium A: Obsesyjne zaabsorbowanie „zdrowym jedzeniem”, koncentracja uwagi na jakości i składzie posiłków.
(Dwa lub więcej z poniżej wymienionych).* Stosowanie niezrównoważonej diety na skutek absorbujących przekonań o ,,czystości” pożywienia.* Zaabsorbowanie i niepokój związane ze spożywaniem zanieczyszczonego lub niezdrowego pożywienia oraz z wpływem jakości i składu pożywienia na zdrowie fizyczne lub/i emocjonalne.* Restrykcyjne unikanie produktów uważanych przez pacjenta za ,,niezdrowe”: tłuszczy, konserwantów, dodatków spożywczych, produktów odzwierzęcych, lub innych składników uznanych za niezdrowe.* Występująca u osób niezwiązanych zawodowo z żywnością, nadmierna ilość czasu (np. 3 lub więcej godzin dziennie) poświęcona na czytanie, kupowanie i przyrządzanie określonych typów jedzenia w oparciu o ich postrzeganą jakość i skład.* Poczucie winy i niepokoju na skutek odstąpienia od diety i spożycia produktów ,,niezdrowych” i ,,nieczystych”.* Brak tolerancji dla przekonań żywieniowych innych osób.* Wydawanie nadmiernej ilości pieniędzy w porównaniu do zarobków na jedzenie w trosce o jego jakość i skład.
Kryterium B: Negatywny wpływ obsesyjnego zaabsorbowania na jedno z poniższych:* Zaburzenie zdrowia fizycznego w następstwie braku równowagi żywieniowej (np. niedożywienie jako konsekwencja niezbalansowanej diety).* Poważne osłabienie lub zaburzenie funkcjonowania społecznego, naukowego i zawodowego na skutek występowania obsesyjnych myśli i zachowań koncentrujących się na przekonaniach pacjenta dotyczących ,,zdrowego” odżywiania.
Kryterium C: Zaburzenie nie jest wynikiem zaostrzenia symptomów zaburzenia obsesyjno-
kompulsyjnego, schizofrenii lub innego zaburzenia psychotycznego.
Kryterium D: Zachowania nie daje się wyjaśnić wyłącznie przestrzeganiem ściśle obowiązujących obrzędów żywieniowych na tle religinym lub sytuacji, w których szczególne wybory żywieniowe są podyktowane oficjalnie zdiagnozowanymi alergiami pokarmowymi lub stanem zdrowia wymagającym odpowiedniej diety.
Do grupy wysokiego ryzyka zalicza się młodzież akademicką, osoby związane czynnie z kulturystyką, atletyką, baletem, dietetyków. Osoby z grupy ryzyka najczęściej zaczynają od stosowania różnego rodzaju diet (np. surowej, makrobiotycznej) by wyleczyć się z pewnych dolegliwości (np. alergii, nietolerancji pokarmowych) lub poprawić ogólny stan zdrowia. |
U osób z ortoreksją odnotowuje się perfekcjonistyczny rys osobowości (wybiórcza dieta wymaga dyscypliny), tendencje fobiczne (intensywny lęk przed poszczególnymi produktami), motywację związaną ze światopoglądem (idealna dieta ma pomóc danej osobie osiągnąć czystość), tendencje do zdobywania specjalistycznej wiedzy dotyczącej zdrowego odżywiania się oraz aktywnego, entuzjastycznego wypowiadania się na internetowych forach i blogach, wywyższania się.
Leczenie ortoreksji
Nacisk kładzie się na interdyscyplinarne podejście do leczenia ortoreksji zważywszy na współwystępowanie zaburzeń somatycznych - wyniszczenie organizmu spowodowane wybiórczym odżywianiem (np. obniżony poziom sodu we krwi, niedobór elementów morfotycznych krwi) i psychicznych - poczucie winy w konsekwencji naruszenia zdrowej diety, wycofanie chorego z życia społecznego, rozluźnienie relacji międzyludzkich. Problemem na drodze do zdrowia wydaje się egosyntoniczność objawów, czyli poczucie dumy i zadowolenia ze swojej postawy. Są jednak osoby z ortoreksją na tyle zaniepokojone objawami obsesyjnego zachowania i kompulsyjnymi myślami, że zmotywowane, zaczynają pracę nad sobą. W ramach optymalnie zaplanowanej psychoterapii np. w nurcie egzystencjalnym pacjent ma szansę skonfrontować się z szeregiem zagadnień dotyczących:
- swych lęków i braku zaufania do świata (by obsesyjne wybory żywieniowe i przygotowywanie potraw nie były jedyną drogą poszukiwania komfortu psychicznego, zapewniania sobie poczucia bezpieczeństwa i struktury w życiu),
- swych relacji (by mieć dobry kontakt ze sobą i potrzebami swego ciała, umieć odczuwać prawdziwą bliskości w relacjach, a nie „zastępować” ich obsesyjną filozofią odżywiania się, odsuwaniem się od życia),
- własnej osoby (by czuć się w zgodzie z sobą, własnymi wyborami, by ortoreksja nie musiała być sposobem radzenia sobie z lękiem dotyczącym tożsamości, by za jej „maską” nie musiała ukrywać się potrzebująca uwagi i potwierdzenia, samotna osoba),
- sensu (by znaleźć i realizować konkretne wartości we własnym życiu, które wyparłyby obsesyjne przekonanie o tym, że utrzymanie ciała w zdrowiu jest najwyższą wartością).
Co u Róży?
Pracujemy razem od kilku miesięcy. Róża zaczęła proces zmian i przeszła parę kryzysów, poznała i zaczyna lubić prawdziwą siebie. Ostatnio otworzyła się na ludzi. Ma dwie przyjaciółki, jada z nimi na mieście (wcześniej nie było o tym mówy, bo żywiła się tylko jedzeniem własnoręcznie przygotowanym). Inaczej radzi sobie z "ciśnieniem" (stresem, który sobie stwarzała), zrozumiała na czym polegały jej ukryte lęki, które sprawiły, że skupiona była na utrzymaniu perfekcyjnego wizerunku zdrowej i pełen sukcesu dziewczyny. Róża na naszym ostatnim spotkaniu gabinecie (teraz kontynujemy na skype) wyglądała na pełną pokory i ciepłą dziewczynę, a nie samotną i arogancką specjalistkę od zdrowego żywienia schowaną się za maską ortoreksji.
Psychosomatics. 2015 Jul-Aug;56(4):397-403. doi: 10.1016/j.psym.2014.03.003. Epub 2014 Mar 19.
Microthinking about micronutrients: a case of transition from obsessions about healthy eating to near-fatal "orthorexia nervosa" and proposed diagnostic criteria.
Moroze RM1, Dunn TM2, Craig Holland J3, Yager J1, Weintraub P4.